Neptün Gezegeni
Neptün gezegeni, ilk tespitinde kullanılan muazzam matematik ve net – derin keşfindeki hassasiyetle apayrı bir konumdadır. Neptün; cüce gezegenler sisteme dahil edilmediğinde Güneş’e en uzak olan, sıralandığında sekizinci sırada yer alan gezegendir. Güneşe olan uzaklığı yaklaşık 30 AU (Astronomik Birim)’dur. Yani uzaklığı, Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığından 10 kat daha fazladır. Kütle olarak en büyük üçüncü, çap boyutu olarak dördüncü sırada bulunur. Adını Roma deniz tanrısı Neptunus’ten almıştır.
Roma mitolojisinde Neptunus yalnızca denizlerin değil, depremlerin ve atların tanrısı olarak anılmaktaydı. Fakat Yunan mitolojisindeki Poseidon’un aksine Neptunus; saygı görmeyen bir tanrıydı. Çünkü yine Yunanlıların denizle içli dışlı olmalarının hatta hayatlarını idame ettirmelerinin aksine Romalılar denizden korkmaktaydı.
Neptün, Güneş etrafındaki bir tam turunu 164.8 yılda tamamlamaktadır. Öyle ki ilk keşfedildiği tarih olduğu düşünülen 1846 yılından beri ilk tam yörüngesini 11 Temmuz 2011’de bitirmiştir. En geniş kütle çekimine sahip ikinci gezegendir ve bu hususta Jüpiter’den hemen sonra gelmektedir.
Bu gezegen 14 farklı uyduya sahiptir. Fakat ilerleyen süreçte Triton’un, Neptün’ün kütle çekimine hapsolmuş bir cüce gezegen olduğu tespit edilmiş, kanıt olarak da Triton’un Neptün’ün tersi yörüngede dönmesi sunulmaktadır. Üstelik Triton’un -235 santigrat derece sıcaklığıyla Güneş sistemindeki en soğuk yer olduğu bilinmektedir. Neptün’ün ortalama yüzey sıcaklığı ise 214 santigrat derecedir.
Neptün fazla katmanlı bir gezegen değildir. Dolayısıyla gezegenin kendi ekseni etrafındaki dönüşü esnasında farklı noktalarında farklı hızlar gözlemlenmiştir. Gezegeni ortadan ikiye ayırdığı varsayılan ekvator çizgisi etrafındaki bulutların kendi ekseni etrafındaki dönüşünü tamamlaması yalnızca 18 saat sürmektedir.
Neptün’de Dünya’nın ortalama boyutuna denk olan “Büyük Kara Leke” adında, ortalama Ay’ın boyutuna denk olan da “Küçük Kara Leke” adında iki adet fırtına bulunmaktadır. Atmosferi %80 hidrojen, %19 helyum ve eser miktarda metan gazından oluşmaktadır.
Neptün’ün Keşfi
Neptün ilk kez Galileo’nun çizimlerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu çizimler Galileo’nun 28 Aralık 1612’de ve 27 Ocak 1613’te Neptün’ü gördüğünü kanıtlamaktadır. Lakin hareketsiz bir cisim olarak gözlemlediğinden bu gezegeni yıldız olarak nitelendirmiştir. Melbourne Üniversitesi fizikçilerinden Prof. Jamieson’un hipotezine göre Galileo hareketli olduğunu düşünmüş olabilir.
Günümüzde kabul edilen keşfi zamanı için oldukça sıra dışıdır. Çünkü Neptün, matematiksel hesaplarla keşfedilen ilk gezegen sayılmaktadır. Alman astronom Galle’nin 23 Eylül 1846’da teleskobuyla Neptün’ü gördüğü kayıtlara geçilse de bu tarihten önce Fransız matematikçi La Verrier ondan önce davranmıştır.
1781’de keşfedilen Uranüs’ün hareketinin o dönemde tam anlamıyla hesaplanamaması yakınlarında bir gezegen olma ihtimali düşüncelerini uyandırmıştı. İlerleyen süreçte Cambridge Üniversitesi’nden İngiliz matematikçi John Couch Adams ve Fransız matematikçi Urbain Le Verrier araştırmaya koyuldu. John Couch Adams yaptığı hesaplamalar sonucunda yakınlarda bir gezegen olduğu hipotezini ortaya attı. Fakat Greenwitch Gözlemevi ile yaptığı görüşmelerden olumlu bir geri dönüş alamayınca hipotezini kanıtlama imkanı bulamadı. La Verrier, Adams’dan iki ay kadar sonra kendi tezini sürekli geliştirmeye çabaladı. Tarih 31 Ağustos 1846’yı gösterdiğinde yaptığı hesaplamalarla edindiği varsayımları harmanlayıp Paris Gözlemevi’ne başvurdu. Paris Gözlemevi’nin olumsuz tavrı neticesinde pes etmeyen La Verrier bu kez Berlin Gözlemevi’ne tezini sundu. Berlin Gözlemevi’ndeki Alman astronom Galle, asistanı Henri ile birlikte La Verrier’in hesaplamalarını kullanarak Neptün’ü ilk kez teleskopla gözlemlediler.
Matematik ve astronominin birbiri arasındaki mükemmel uyumu zamanın başından beri tüm toplumlarca kabul görülse de Neptün’ün keşfi, doğrudan hesaplamalarla gerçekleşmesinden dolayı dönemin çığır açan olaylarından biridir.
Neptün’ün Keşfinde Voyager 2
Voyager 2, 20 Ağustos 1977 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri tarafından fırlatılan insansız uzay aracıdır. Uranüs ve Neptün’ü ziyaret eden tek uzay aracı olması, bu aracı önemli kılmaktadır. Ayrıca enteresan bir bilgi olarak içinde taşıdığı “Altın Plak” ve plağın içindeki kayıtlardan, resimlerden söz edilebilir. Bu kayıtlarda hemen her dilde “Merhaba, sevgili dostlarımız.” cümlesinin de bulunması ilgi çekmektedir. İçindeki resimler arasında Da Vinci’nin insan vücudu taslağı da bulunmaktadır.
Voyager 2, uzaya fırlatılmasından tam 12 yıl sonra 1989’da araç Neptün’e yaklaşmıştır. Bu sayede gezegenin yakından çekilmiş görselleri elde edilmiş ve Neptün hakkında daha önce edinilmeyen birçok bilgi ulaşmıştır. Bu Dünya’daki üsse ulaşması yaklaşık 246 dakika sürmüştür. Voyager 2 aracılığıyla elde edilen bilgiler arasında Neptün’ün atmosferi, uyduları, dönüşü ve halkaları gibi bilgiler bulunmaktadır. Gezegenin atmosferik olaylarına dair uzay bilimciler, NASA çalışanları hatta tüm toplum Voyager 2 sayesinde epey edinim kazanmıştır. Voyager 2, Neptün’ün üzerinde bulunan ve “Kara Lekeler” adı verilen büyük fırtına türlerini görüntülemekle kalmamış, Scooter adı verilen daha küçük ve kısa ömürlü fırtına sistemlerini de fotoğraflamıştır. Keşfinde takdire şayan emekleri bulunan üç bilimadamı Adams, Galle ve La Verrier’in ismini alan halkalar da Voyager 2 tarafından gözlemlenmiştir. Diğer gezegen halkalarına göre Neptün oldukça soluk halkalara sahip olsa da Voyager 2 bu halkaları görüntüleme başarısına ulaşmıştır.
Yazan: Lütfi Aytuğ Sav
KAYNAKLAR:
- Louis de Broglie; Savants et Decouvertes, Editions Albin Michel, Paris 1956, s. 31-41.
- “Greetings to the Universe in 55 Different Languages”. Jet Propulsion Laboratory Website. California Institute of Technology.
- web.archive.org/web/20121019183946/http://www.msnbc.msn.com/id/31835
- voyager.jpl.nasa.gov/
