Nyos Gölü Faciası
Nyos Gölü‘nde yaşanan, 1700 kişiden fazla insanı öldüren bir doğal afeti ilk duyduğumuzda, aklımıza içgüdüsel olarak volkanik patlama, deprem ve sel gibi doğal afetler gelir. Çünkü öylesi yüksek sayıdaki kayıplardan savaşlar hariç olmak üzere doğal afetler sorumludur.
Nyos gölü gibi volkanik bir gölü sorumlu tutmak çoğu kişinin aklına gelmez. Peki, Kamerun’un Kuzey batı bölgesinde yer alan ve yerel halk arasında “Katil göl” olarak bilinen bu göl yaklaşık 1700 kişiyi birdenbire nasıl öldürdü? Göl, patlama gerçekleşmeden önce çok sessizdi. Bölgede yaşayan çiftçiler ve göçebe çobanlar gölü büyük, hareketsiz ve mavi olarak tanımlıyorlardı. Ancak 21 Ağustos 1986 akşamı göl çevresinde yaşayan çiftçiler büyük bir gürültü duydu. Aynı anda, gölden köpük halinde bir su yüzlerce metre göğe yükseldi ve suyun üzerinde beyaz bir bulut ortaya çıktı.
Bulut yerden 100 metre yüksekliğe kadar ulaştı ve toprağa doğru ilerledi. Gölün çevresinde yaşayan çiftçiler gürültüyü araştırmak için evlerinden çıktıklarında çok şaşırdılar. Toprağa doğru ilerleyen bu ağır bulut kendisini yerleşim yerlerine doğru yönlendiren bir vadiye doğru indi. Pek çok insanın yaşadığı vadide bu ağır buluttan etkilenen insanlar evde, yollarda ya da tarlalarda bilinçlerini kaybederek birkaç nefes aldıktan sonra ölüyorlardı. Bulutun uğradığı ilk köyler olan Nyos ve Kam’da yüksek bölgede oturan dört kişi hariç herkes öldü. Vadi parçalandı ve bulut vadi yolunu izleyerek gölden 25 kilometre uzaktaki insanları öldürdü.
Sonraki iki gün boyunca, çevre yerleşim bölgelerinde yaşayan insanlar ölen insanların ve büyükbaş hayvanların cesetlerini toplamak için vadiye girdiler. 23 Ağustosa günü geldiğinde bulutun büyük çoğunluğu uçup gitmişti ve geriye sadece sessizlik kalmıştı. 36 saat bilinçsiz kaldıktan sonra, bazıları aile üyelerini, komşularını ve hayvanlarını kurtarmak istediklerinde dehşet verici bir şekilde öldüğünü gördüler. Nyos Gölü de değişmişti. Artık daha sığ bir göldü. Bitkiler ve yapraklar içinde yüzüyordu ve eskiden resmedilmeye değer olan mavi tonu paslanmaya başlanmıştı.
Nyos Gölü Araştırmaları
Patlamanın ardından Nyos Gölü çevresine gelen bilim insanları kısa bir süre sonra bulutun karbon dioksit (CO2) içerdiğini ortaya çıkardılar. Bu bulgu, bulutun ağırlığının nedenini açıkladı. Bulut aslında hava ile karışmış CO2 içeriyordu ve CO2 havadan daha yoğundu. CO2, insanların bilincini ortadan kaldırarak ve nefesini tıkayarak doğrudan öldürdü. CO2 konsantrasyonu yüzde 15 veya daha az olduğunda, insanlar bilincini kaybetti ve daha sonra yeniden hayata döndüler. CO2’nin yüzde 15’inden fazlasını teneffüs eden insanlar nefes alamadıkları için birkaç dakika içinde öldü. Gölün neden CO2’i bir mil küpün üçte biri kadar püskürttüğü konusunda bilim insanları ortak bir düşüncede birleşemediler. Bir bölümü, volkanik bir patlamanın CO2’i serbest bıraktığına ve gölü havaya uçurduğuna inanıyordu.
Bilim insanlarının bir diğer bölümü ise CO2’in yavaş yavaş göle sızdığını ve gölde depolandığını düşünüyordu. Sonuçta, Nyos Gölü patladığında, gazı gürültülü, devasa ve ölümcül bir şekilde çıkardı. Felaketi araştıran ABD Jeolojik Araştırma Dairesi’nden jeokimyacı William Evans “Bilim insanlarının oluşturduğu iki ayrı düşünce mücadele ederken CO2’in insanları öldürdüğünü ve insanların daha yüksek yerlerde daha güvenli olacağını kabul ettiler” şeklinde görüş bildirdi. Kamerun hükümeti buna göre hareket etti. Evans’ın ekibi göl kıyısına CO2 monitörleri yerleştirdi. Monitörler, havaya çok fazla CO2 girerse çalacak sirenlere bağlanmıştı. İnsanlar, alarmların yüksek bir yere gitmeleri gerektiği anlamına geldiğini biliyorlardı.
Volkan Hipotezinin Yok Olması
Yıllar geçtiğinde, bilim adamları CO2’nin kökeni hakkındaki tartışmayı çözdüler. Nyos Gölü’nün dibindeki gazı ölçtükten sonra, zamanla gaz seviyelerinin yükseldiği ve gölün dibine kademeli bir sızıntı olduğunu gösteren CO2 açısından zengin bir tabaka buldular. Bilim insanları gölde kükürt ve klorür gibi volkanik bir patlamanın işaretlerini aradılar. Ayrıca, volkanik bir patlamayı takip edecek küçük depremleri kaydetmek için su kütlesinin etrafına sismometreler yerleştirdiler.
Evans,” İngiliz Jeoloji Araştırma Dairesi’nin şimdiye kadar izlediği en sessiz alandı ” diyor. Volkan hipotezi ortadan kalktı çünkü, CO2 aşağıdan Nyos Gölü’ne doğru köpürüyordu.
Bilim adamları, CO2’nin uzun bir süre Nyos Gölü‘nün dibinde sıkışıp kaldığını ve 208 metrede su tarafından tutulduğunu savundu. Bilim insanları patlama gününde, dışarıdan gelen bir şey gazın salınmasını tetiklediği düşüncesinde birleşti. Bu, büyük olasılıkla, gölün duvarlarından birinden bir kaya kaymasıydı. Kayalar gölün dibine düştüğünde biraz gaz çıktı. Daha sonra gazın büyük bölümü kabardı. Kayalar gölün dibine battığında, biraz gaz çıkardılar. Sonra gazın çoğu köpürerek dışarı çıktı.
Bu Göl Gibi Başka Göller Var Mı?
Nyos Gölü 1986 yılında patlamadan 2 yıl önce15 Ağustos 1984 akşamı, Kamerunlular Nyos’un yaklaşık 100 kilometre güneydoğusundaki bir gölün yakınında benzer gürültüler duymuşlardı. Ancak bu patlamanın adresi daha küçük olan Monoun Gölü idi. Saat 23.30 civarında CO2 gölden fışkırdı ve bir yolun yakınında bulunan vadiye aktı. Gölün yakınlarındaki Njindoun köyünde yaşayan insanlar şafaktan önce işe gitmek için yolda yürürken bu gaz bulutuna yakalandılar ve yere yığılarak öldüler. Saat 10.30’da rüzgar bulutu sürükledi. Bir doktor ve polis memuru motosikletinin üzerine yığılmış bir adam da dahil olmak üzere ölmek üzere olan 37 kişiyi bulmak üzere olay yerine geldi. Kamerun hükümeti, patlamanın bir terör eylemi veya birisinin göle kimyasal madde atması sonucu oluştuğundan şüpheleniyordu. Njindoun’daki geleneksel köylüler, kötü ruhların periyodik olarak gölü terk ettiği ve komşu insanları öldürdüğü efsanelerine inanıyordu.
Nyos Gölü ve Monoun Gölü’nün yanı sıra Afrika’daki bir başka göl daha patlamaya hazırlanıyor olabilir. Afrika Rift Vadisi’ndeki Ruanda ve Kongo arasında yer alan Kivu Gölü yasal bir endişe kaynağıdır. Nyos Gölü’nden iki kat daha derin ve daha fazla gaz depolayacak kapasitededir. Kivu Gölü’nde bulunan bakteriler metan gazı çıkarıyor ve CO2 gölün dibindeki magmadan sızıyor.
Bilim insanlarına göre gölün dibinde bulunan tortu tabakaları gölün 7000 – 8000 yıl önce patlamış olabileceğini gösteriyor. Kivu Gölü yakınlarında 2 milyon kişi yaşadığı için gölün gaz basıncı izleniyor. Eğer, göl patlarsa 2004 yılındaki tsunamiler hariç görülmeyen ölçekte bir doğal afet meydana gelebilir.
Nyos Gölü, Monoun Gölü ve Kivu Gölü’nden başka Ekvador’da CO2 açısından zengin, derin ve tropikal iklimde yer alan Quilotoa Gölü “Patlayan göller” veya “Katil göller” arasında bulunuyor. Quilotoa Gölü’nün en önemli yanı Nyos Gölü ile birçok benzerlikler olması olarak gösteriliyor.
