Yeşil Türbenin İnşası

Sultan I. Bayezid (Yıldırım)’in 1402 Ankara savaşında Timur’a yenilip esir düşmesi ve 1403 yılında vefat etmesi üzerine 11 yıl, sultanın oğulları arasında taht mücadeleleriyle geçmiştir. Tarihte Fetret Devri (1402-1413) olarak adlandırılan bu dönemden, Çelebi Mehmed, diğer kardeşlerini mağlub ederek, H. 816/M.1413’de Edirne’de Osmanlı Devleti’nin beşinci padişahı olarak tahta çıkmıştır. I. Mehmed (Çelebi)’in tahta çıktıktan sonra, Edirne ve Bursa kentinin kalkınması için imar faaliyetlerini başlattığı bilinmektedir. Bu faaliyetlerden biri de Bursa’nın Yeşil semtinde 1414-1421 yıllarında inşa edilen Yeşil Külliye’dir. Çelebi Mehmed’in külliyesinin merkezini oluşturan Camii’nin güneyinde Yeşil Türbe, yer almaktadır. Sultanın türbesini camiden daha yüksek bir yerde konumlandırması, kendisini devletin ikinci kurucusu gibi kentte görünür kılmak istemesi olduğu düşünülmektedir.

Zemin seviyesinden 70 cm yükseklikte bir oturtmalık üzerine, sekizgen gövdeli olan türbenin üzeri kubbe ile örtülüdür. Anadolu Selçuklu türbe mimarisi geleneğinin Erken Osmanlı Mimarisinde nadir kullanımı olan mumyalık (kripta) bölümü, yarı yüksekliğine kadar toprağa gömülü durumda olup üzeri basık tonoz ile örtülüdür. Türbe mihrap duvarı hariç, her cephede altlı üstlü ikişerden on iki, kubbe kasnağında sekiz olmak üzere toplam yirmi pencere ile aydınlanmaktadır.

  Kuzey cephenin ortasında duvardan dışa taşkın olarak verilen dikdörtgen şekilli taçkapı açıklığı, üstten teğetli sivri kemerli ve yarım kubbeli kavsaralı bir niş içinde verilmiş olup yapıya asıl giriş, bu nişin gerisinde iki renkli taştan geçme tekniğinde oluşturulmuş basık kemerli açıklıktan sağlanmaktadır. Basık kemerli giriş açıklığı üzerinde yer alan ve Celî Sülüs hat ile yazılan çini kitabede; Çelebi Sultan Mehmed’in H.824/M 1421 yılında vefat ettiği yazılıdır.

Kitabenin anlamı şöyledir:

Bu, 824 yılının cemâziye’l- evvel ayında vefat eden Bâyezid Hân’ın oğlu, merhum, said, şehid, sultan oğlu sultan Mehmed,’in türbesidir.

• Türbenin Anadolu Selçuklu geleneğini devam ettiren Ceviz ağacından ahşap kündekâri tekniğindeki kapı kanatlarının üzerinde, kapının ahşap ustasının ismi, Tebrizli Ahmed Oğlu Hacı Ali olarak okunmaktadır.

Her cephede altlı üstlü ikişer pencerenin olduğu duvar yüzeyi, yukarıda üstten teğetli sivri kemerli bir çökertme içine alınmış olup, duvar yüzeyleri dikdörtgen şekilli firuze renkli çini karolar ile kaplanmıştır. Sekizgen gövdenin 7 cephesinde, alt sıra dikdörtgen şekilli pencerelerinin sivri kemer şekli verilmiş çini alınlıklarında, insanlara ahireti anımsatan çeşitli yazılar bulunmaktadır. Bu yazıların anlamı; ‘‘Yüce Allah şöyle buyurdu: Her can ölümü tadacaktır. Sonunda bize döndürüleceksiniz. Peygamber efendimiz de: ‘‘Mal dünyada, ameller ise ahirette geçerlidir’’. Şeklindedir.  (Foto. 4).

Yapının içinde Çelebi Mehmed’in çini sandukası üzerinde yer alan yazıların anlamı;  Bu nurlu ve güzel kokulu mezar Murad Han oğlu Merhum Sultan Bayezid oğlu büyük sultan, yüce hakan, dünya sultanlarının iftiharı, insanların yardımcısı, şehirleri imar eden, zulüm ve fesadı yok eden, gazi, mücahit Sultan Mehmed’in gömüldüğü yerdir. O, 824 yılının Cemâziye’l- evvel ayında vefat etmiştir. Yâ Rabbi! İhsanınla bize merhamet et ve bağışla’’ şeklindedir. Özellikle yazılarda, Şehirleri imar eden ibaresi yalnızca Çelebi Mehmed için kullanılmıştır.

Yeşil Türbe’nin Görkemi

Türbenin en görkemli unsurlarından biri de güney cephede duvarın ortasında konumlandırılan dikdörtgen şekilli mihraptır. Üst sıra pencere hizasında palmetli bir tepelik ile sonlanan dikdörtgen şekilli mihrabın farklı genişlikte olan bordürlerinden dıştan ikinci geniş yüzeyli bordür üzerinde özellikle Mihraplarda görmeye alışık olduğumuz âli İmrân suresinin 37. Ayeti sağdan başlayarak, mihrabı üç yönde dolaşmaktadır. Mihrap nişinin alınlığında yüzeyden fazla derin olmayan ve dilimli/ dalgalı kemer şekli verilmiş ikinci bir nişin yüzeyinde zincirden sarkan bir kandil formu işlenmiştir. Bu kandil üzerinde Allah’ü veliyyi’t- tevfîk yazmaktadır. Anlamı: (Hayırlı bir işte) başarılı olmanın anahtarı Allah’tır.

Kandilin alt kısmında her iki yanda yer alan mum formlarının tabanlıklarında sağda Allah, solda Muhammed lafsı yazmaktadır. Mihrap yüzeylerinde, Çelebi Mehmed’in Çini Sandukasında, Taç Kapı ( Portal)’da ve pencere kemer alınlıklarındaki çok renk sırlı çiniler, yine ilk defa Erken Osmanlı döneminde, Yeşil Külliyede karşımıza çıkmaktadır (Foto. 6).

Semerkant Teknikleri

Özellikle Yeşil Camii ve Yeşil Türbe’de görülen bu çok renk sırlı çinilerin, Semerkant’dan gelen ustalar tarafından yapıldığı bilinmektedir. çini ustası Muhammed Mecnun’un, Semerkant’ta öğrendiği çok renk sır tekniğini, Yeşil Külliye’de uyguladığı düşünülmektedir. Ayrıca 1402 Ankara Savaşı sonrasında Timur tarafından Semerkant’a gönderilen Nakkaş Ali, daha sonra Anadolu’ya döndüğünde Bursa Yeşil Külliye’nin tüm süsleme programından sorumlu kişi olarak bu yapıda çalışmıştır. Bursa, Edirne, Karaman’daki çağdaşı yapıların çini süslemelerinde üslup birliği, Tebrizli ustaların Anadolu’daki izlerini takip etmemizi sağlamaktadır.

Yapı, Bursalıların küçük kıyamet olarak adlandırdığı 1855 depreminde zarar görmüş, 1864’de restore edilmiştir. 1941-1943, 1945, 1947 yıllarında çeşitli onarımlar geçiren türbe, son olarak 2007-2009 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Bursa Valiliği tarafından restore edilerek ziyarete açılmıştır.

---

Esra DURMUŞ

Y. SANAT TARİHÇİ

Kaynakça;

• Abdülhamit Tüfekçioğlu., Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• Albert Gabriel., Bir Türk Başkenti Bursa. (Haz. Neslihan Er, Hamit Er, Aykut Kazancıgil), İstanbul, 2010.
• E.H. Ayverdi, Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451).
• Ertan, Daş., ‘‘Erken Dönem Osmanlı Türbeleri (1300-1500.’’,Doktora Tezi Ege Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk- İslam Sanatı Anabilim Dalı, 2003.
• Hakkı Önkal. Osmanlı Hanedan Türbeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992. Kâzım Baykal. Bursa ve Anıtları. İstanbul: Hâkimiyet Tesisleri, 1993.
• Mustafa Beyazıt, Erken Osmanlı Devri’nde Tebrizli Usta Gruplarının İzi Nasıl Sürülmeli?, History Studies İnternational Journal Of History, ISSN: 1309 4173 (Online)  1309 – 4688 (Print) A Tribute to Prof. Dr. Şerafettin Turan, Volume 6 Issue 3,  p. 45-70, April 2014, s. 45, 49;
• Sema Gündüz., Osmanlı Beyliği Mimarisinde Anadolu Selçuklu Geleneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara 2006.
• Yıldız Demiriz. OsmanlıMimarisi’nde Süsleme I Erken Devir (1300-1453). Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1979,