Zenta Savaşı

     300 yıldan biraz daha uzun bir süre önce, Osmanlı İmparatorluğu Avrupa’da ilerleme konusunda oldukça kararlı bir tutum içerisindeydi. Ancak, Avrupa tarihinin belirleyici anlarından birinde, Osmanlı’nın bu hedeflerini ciddi bir askeri yenilgiyle buharlaştı. Bu yenilgi Zenta Savaşı idi.

     Eylül 1697’de, Kuzey Sırbistan’daki Zenta şehrinde, 80.000 kişilik Türk ordusu, Savoy Prensi Eugene önderliğinde Habsburg güçleri tarafından yenilgiye uğratıldı. Savaş süreci Sultan II.Mustafa’nın, Belgrad‘ı ele geçirdikten sonra Tisa Nehri boyunca kuzeye, stratejik açıdan önemli Macar şehri Szeged’e yönelmesiyle başladı. Yıl içinde, daha fazla sefer yapmak için çok geçti. Bu yüzden, askerlerini kış mevsiminde Osmanlı yönetimindeki topraklarda tutmak istiyordu. En sonunda, Zenta’daki Tiza Nehri’ni geçmeye karar verdi. Bu arada, Avrupa’nın güçlü komutanlarından biri olan Prens Eugene, aceleyle karşıt bir orduyu toplamıştı.

     Sultan II. Mustafa, Eugene tarafından takip edildiğinin farkında olmadan, birliklerini sağlamlaştırdı ve Tisa Nehri’ni geçmeye hazırlandı. Eugene, ağır toplarını nehre bakan yüksek bir yere konumlandırarak Osmanlı Ordusu’nun arkasından gizlice girdi. Osmanlı topçusu nehri geçerken top yağmuru emrini verdi. Aynı zamanda, Türk ordusunun arka kanatlarına da bir saldırı düzenledi. Osmanlı Ordusu, kendisini nehir ve Eugene’nin ordusu arasında sıkışmış halde buldu. Binlerce kişi, katledilmekten kaçmak için suya daldığında inanılmaz bir kaos ortamı oluştu ve Zenta Savaşı Osmanlılar tarafından kaybedildi.

Zenta Savaşı Tarihi Altyapısı

     Osmanlı Devleti’nin, 1683 yılındaki Kahlenberg Savaşı’nda yani II.Viyana kuşatmasında Viyana’yı almalarına engel olan yenilgisi bir karşı saldırıya yol açtı. Bunun üzerine, Kutsal İttifak doğu ve orta Avrupa bölgelerini yeniden ele geçirmek amacıyla Avusturya, Polonya ve Venedik arasında anlaşma sağlandı. Aynı zamanda, Rusya tarafından da desteklendi. Sonraki dört yıl içinde, Viyana’nın savunmasında önemli bir rol üstlenmiş olan Avusturyalı Mareşal Charles of Lorraine, Osmanlı’yı Macaristan’ın çoğundan çıkardı. Ardından, 1687’deki İkinci Mohaç Muharebesi’nde yankılanan bir zafer kazandılar.

     Ancak, Osmanlı’nın Orta Avrupa’da büyük bir güç olma umutlarına son darbe, on yıl sonra Eylül 1697 yılında Zenta Savaşı ile Macaristan’ın küçük bir kısmından değil tümünden ihraç edilmesiyle geldi. Savoy Prensi Eugene, liderliğindeki Avusturyalılar, Budapeşte’nin yaklaşık 220 kilometre güneydoğusundaki Zenta’nın hemen dışında Osmanlı Ordusu ile karşılaştı. Osmanlı Ordusu, Tisa nehrini derme çatma bir köprü ile geçme sürecindeydi. Süvari geçişlerini tamamladığında, Avusturyalılar müdahale edip köprüyü yıktılar. Bu hamlesiyle, Avusturya tarafındaki 500 kişiye kıyasla Osmanlı’nın yaklaşık 30.000 zayiat verdiği tahmin edilmektedir. Bu rakam, Osmanlı kaynaklarında 7-8 bin olarak karşımıza çıkmaktadır.

     Zenta Savaşı kaybedilince, Karlowitz (Karlofça) Antlaşması’nın yolu açıldı. İlk kez, Osmanlı’lar yenilgiyi kabul ettiler ve müzakere yapmak istediler. Anlaşmanın tamamlanması 72 gün civarı sürdü. 26 Ocak 1699’daki Karlofça Antlaşması, Doğu-Orta Avrupa’daki Türk nüfuzunu büyük ölçüde azalttı ve Avusturya’yı bu bölgede egemen güç yaptı. Osmanlı, 1715’te yeniden saldırıya geçti. Ancak, Avrupa’daki fetih günleri neredeyse bitmişti. 18. yüzyılın geri kalanında, Rusya ve Avusturya’ya karşı bir dizi savaş, imparatorluğun düşüşünü hızlandırdı ve daha fazla toprak kaybına yol açtı.

Zenta Savaşı’nın Sonuçları

1. Osmanlı’nın silahları ve hazinesi ele geçirildi. 87 adet top, ordu çadırları ve sultanın çadırı, 7 bini aşkın at ve 15 bini aşkın sığır, 2-3 bin civarında deve ve sadrazamın göğsünde taşıdığı mühür ele geçirilmiştir.
2. Dönemin Avrupa üzerindeki hakimiyeti Osmanlı’dan Avusturya’ya geçti.
3. Osmanlı’nın Orta ve Doğu Avrupa’da büyük güç olma umutlarına ağır bir darbe geldi.
4. Osmanlı kaynaklarına göre 7-8, Avustralya kaynaklarına göre 30.000 kayıp verilmiştir.
5. Zenta Savaşı’nın kaybedilmesi Karlofça Anlaşması’nın önünü açmıştır.
6. Zenta Savaşı ve ardından Karlofça Anlaşması, Osmanlı Devleti’nin gerileme dönemini başlatmıştır.
7. Osmanlı Devleti, Sadrazam Elmas Mehmed Paşa gibi birçok rütbeli askeri ve paşasını kaybetmiştir.
8. Zenta Savaşı öncesi tavsiyesi sultan tarafından dinlenmeyen Amcazade Hüseyin Paşa sadrazamlığa getirilmiştir.
9. Osmanlı Devleti’nde yeni toprak kazanma değil, kaybettiği toprakları geri alma siyaseti başlamıştır.
10. Karlofça Anlaşması sonrasında İspanya Veraset Savaşları başladı.
11. Karlofça Anlaşması ile; Banat ve Temeşvar dahil olmamak üzere, bütün Macaristan ve Erdel Prensliği Avusturya’ya, Podolya ve Ukrayna Lehistan’a, Dalmaçya kıyıları ve Mora ise Venediklilere bırakıldı.
12. Ruslar hali hazırda elde ettikleri Azak Kalesi dışında Kerç Kalesi’ni de istediğinden Osmanlı ile bu anlaşmayı imzalayamadı. Ancak 2 yıl sürecek bir ateşkeste anlaşıldı. İlerleyen süreçte 25 yıl sürecek bir barış sağlandı.

Kaynaklar;

• Battle of Zenta | European history | Britannica
• Battle of Zenta – 1697 | Devastating Disasters
• THE BATTLE OF ZENTA 1697 (W3) (timewisetraveller.co.uk)Treaty of Carlowitz | Europe [1699] | Britannica