Taş Devri İnsanları

     Türümüzün doğuşundan günümüze kadar uzanan taştan yapılmış eserler, insan teknolojisi ile ilgili olarak günümüze ulaşan en eski malzeme kalıntılarıdır. Bu eserlerin ilk olarak kullanıldığı dönem olan Taş Devri, Danimarkalı bilim adamı Christian J. Thomsen tarafından adlandırılmıştır.

     Kronolojik olarak bu çağ, taş aletlerin ilk üretimiyle başlar ve bronzun ilk kullanımıyla sona erer. Sınırları, gerçek tarih aralıklarından ziyade teknolojik gelişmeye dayandığından uzunluğu dünyanın farklı bölgelerine göre değişiklik göstermektedir. Taş Devri’nin başlangıcı için en erken küresel tarih, Afrika’da 2,5 milyon yıl önce ve en erken bitiş tarihi, Yakın Doğu’da Bronz Çağı’nın başlangıcı olan yaklaşık milattan önce 3300 yılıdır. Taş alet üretimi için 2,5 milyon yıllık sınırın daha da geriye çekilebileceğini gösteren kanıtlar da bulunmaktadır.

     Bulunan eski taş aletlerin yanı sıra Etiyopya’da taş aletlerle yapılmış kesme izlerini temsil edebilecek çizgiler ve oyukları içeren bazı kemikler görülmüştür. Fakat bu görüş geniş çapta kabul görmemektedir. Bulunan izler, timsah avının veya hayvanların kemikleri çiğnemesinin sonucu olarak da yorumlanmıştır.

---

Taş Devri Dönemleri

     Taş Devri üç farklı döneme ayrılmıştır. Bunlardan ilki Paleolitik Çağ veya Eski Taş Devri’dir. Dönem yaklaşık 2,5 milyon yıl önce başlamıştır. Taş eserlerin ilk üretiminden Pleistosen Çağ’ın sonuna kadar sürmüştür. Bu dönem Taş Devri’nin en uzun dönemidir. Bu dönemden günümüze ulaşan ana kanıtlar, karmaşıklıklarında kademeli bir artış gösteren fosilleşmiş insan kalıntıları ve taş aletlerdir. Kullanılan tekniklere ve aletlerin kalitesine dayanan birkaç taş endüstrisi vardır. Bunların en eskisine Oldowan denir ve bunlar oldukça basit kesici aletleri kapsar.

     Yaklaşık 1,7 milyon yıl önce, Acheulean adında, keskin kenarlı daha karmaşık ve simetrik şekiller üreten başka bir taş sanayii türü bulunmuştur. Yaklaşık 40.000 yıl önce, Paleolitik Çağ’ın sonlarına doğru, birçok başka tipte taş sanayi kullanılmıştır. Yani bu dönemin sonlarında hızla gelişen taş endüstrilerinde bir devrim yaşanmıştır. Aynı zamanda, sanatsal yaşamın ilk kaydedilen ifadeleri de bu dönemde gerçekleşmiştir. Kişisel süslemeler ve mağara resimleri sıklıkla görülmektedir. İlerleyen süreçte Paleolitik Çağ’ı Mezolitik veya Orta Taş Devri olarak adlandırılan dönem takip etmiştir.

Mezolotik Dönem

Mezolitik dönem jeolojide Genç Dryas stadiali olarak bilinen bir dönemin sonunda başlar, tarım başladığında ise sona erer. Bu dönemin başlangıcında yaklaşık milattan önce 9.600 yılı temel alınmaktadır. Tarımın başlamasıyla sona erdiğinden döneme geç avcı-toplayıcı dönemi de denilmektedir. Tarım, dünyanın farklı bölgelerinde farklı zamanlarda geliştiği için Mezolitik dönemin sonu için tek bir tarih yoktur. Yalnızca belirli bir bölgede dahi tarım farklı zamanlarda gelişmiştir. Örneğin, tarım ilk olarak Güneydoğu Avrupa’da yaklaşık milattan önce 7.000, Orta Avrupa’da yaklaşık milattan önce 5.500 ve Kuzey Avrupa’da yaklaşık milattan önce 4.000 yıllarında gelişmiştir.

Tüm bu faktörler, Mezolitik dönemin kronolojik sınırlarını bulanıklaştırmaktadır. Hatta öyle ki bazı bölgelerde Mezolitik dönem hiç var olmamıştır. Örneğin Buzul Çağ’ın sonundan hemen sonra, tarımın milattan önce 9.000 civarında geliştirildiği Yakın Doğu’da dönem yaşanmamıştır. Ayrıca Mezolitik dönemde, gezegenimizde önemli büyük ölçekli değişiklikler meydana gelmiştir. İklim ısınmış ve buz tabakaları erimiştir. Deniz seviyeleri yükseldiğinden dünya çapında karada büyük değişiklikler olmuştur. Japon adaları Asya anakarasından, Tazmanya Avustralya’dan, Britanya Adaları Avrupa kıtasından, ayrılmıştır. Amerika, Bering Boğazı’nın taşmasıyla ikiye bölünmüştür. Tüm bu gelişmeler sonucunda milatta önce 5.000 civarında, kıtaların ve adaların şekli günümüzdeki şekillerine benzer bir duruma gelmiştir.

Neolotik Dönem

     Mezolitik dönemin bitiminden sonra, Taş Devri ni son kısım olan Neolitik dönem takip etti. Neolitik Çağ veya Yeni Taş Devri; Yakın Doğu’da milattan önce 9.000, Güneydoğu Avrupa’da milattan önce 7.000, Doğu Asya ve diğer bölgelerde milatta önce 6.000’li yıllarda başladı.

     Bu dönem, tahıl yetiştiriciliğinin ve hayvan evcilleştirmenin başladığı zamandı. Tarımın insan nüfusu üzerindeki derin etkisini yansıtmak için, Gordon Childe adlı Avustralyalı arkeolog, milattan sonra 1940’larda “Neolitik Devrim” terimini popüler hale getirdi. Neolitik kültürün gelişimi, ani bir değişimden ziyade kademeli olarak gerçekleşti. Tarım, insan toplumunun örgütlenme biçimine ve toprağı kullanma biçimine büyük değişiklikler getirdi. Orman temizliği, kök mahsuller ve uzun süre saklanabilen tahıl ekimi ile birlikte çiftçilik gelişti. Sulama sistemleri, çeşitli araç gereçler ve benzeri teknolojiler üretildi.

     Zaman içerisinde daha yoğun tarım, daha fazla insan, daha fazla köy ve daha karmaşık sosyal ve politik bir organizasyon oluştu. Bunun için de daha fazla yiyecek elde edilmesi gerekti. Köylerin nüfus yoğunluğu arttıkça yerleşim yerleri, yavaş yavaş kasabalara ve sonunda şehirlere dönüştü. Neolitik çağın sonlarına doğru, bazen Kalkolitik veya Eneolitik çağ olarak adlandırılan Bronz Çağı’na geçiş dönemini işaret eden bakır metali tanındı.

Taş Devri Yerleşim Birimleri, Araç Gereçler, Savaş ve Sanat

     Taş Devri başlarında insanlar küçük, göçebe gruplar halinde yaşıyordu. Bu dönemin çoğunda Dünya, küresel sıcaklığın düşük olduğu ve buzulların genişlediği bir dönem içindeydi.

     Mamutlar, kılıç dişli kediler, dev kara tembel hayvanları ve diğer megafaunalar dolaşıyordu. Devrin insanları; yünlü mamutlar, dev bizon ve geyikler dahil olmak üzere büyük memelileri avladı. Kesmek ve ezmek için taş aletler kullandılar. Bu da onları hayvanlardan ve bitkilerden besinleri sağlamakta önceki atalarına göre daha iyi hale getirdi.

     Yaklaşık 14.000 yıl önce, Dünya bir ısınma dönemine girdi. Büyük Buz Devri hayvanlarının çoğunun nesli tükendi. Batıda Akdeniz ve doğuda Basra Körfezi ile sınırlanan bumerang biçimli bir bölge olan Bereketli Hilal’de yabani buğday ve arpa bollaştı. Bazı insanlar bölgede kalıcı evler yapmaya başladı. Çiftçiliğe başlamak için atalarının göçebe yaşam tarzından vazgeçtiler. Ayrıca belirtilen yaşam biçimleri için çeşitli araç gereçlere ihtiyaç duydular. Taş Devri insanları hakkında bilinenlerin çoğu da geride bıraktıkları araçlardan öğrenildi. Taş çekiçler ile diğer taş ekipmanları oluşturdular. Bununla beraber cevizleri, tohumları, kemikleri parçalamak ve kili pigment haline getirmek için taş çekiçleri kullandılar.

Tanzanya’nın Keşfi

     Yaklaşık 2,6 milyon yıl öncesine dayanan taş aletler ilk olarak 1930’larda arkeolog Louis Leakey tarafından Tanzanya’da keşfedildi. Oldowan aletleri ismi verilen bu taş ekipmanların yapımcılarının çoğu sağ elini kullanıyordu.

     Bu da araştırmacıların, insanlığın büyük kısmının tarihin çok erken safhalarında sağ el kullanımına evirildiğine inanmasına yol açtı. Teknoloji ilerledikçe, insanlar giderek daha sofistike taş aletler yarattı. Bunların arasında; el baltaları, büyük hayvanları avlamak için mızrak uçları, bitki liflerini parçalamak ve giysi yapmak için kullanılabilecek aletler vardı. Fakat Taş Devri aletlerinin tümü taştan yapılmadı. İnsanlar kemik, fildişi ve boynuz gibi diğer hammaddelerle araç gereçler yaptı.

     Yaşayış biçimleri değiştikçe farklı ekipmanlar ortaya çıktı. Geç Taş Devri’ne gelindiğinde kullanılan aletler arasında; zıpkın uçları, kemik ve fildişi iğneler, müzik çalmak için kemik yivleri ve tahta, boynuz veya kemik oymak için kullanılan keski benzeri taş aletler bulunuyordu. Bu çağ boyunca yemek yeme şekilleri de dönemin insanlarını atalarından daha farklı kılıyordu. Dönemin insanları kil kaplarla yemeklerini saklıyor ve bu kapların içinden besleniyordu.

En Eski Çömlek

     Bilinen en eski çanak çömlek Japonya’daki bir arkeolojik alanda bulundu. Sahada yiyecek hazırlamada kullanılan kil kap parçalarının 16.500 yıllık olabileceği tespit edildi. Taş Devri yiyecekleri zamanla ve bölgeden bölgeye çeşitlilik gösterdi. Ancak avcı toplayıcıların tipik yiyeceklerini içeriyordu.

     Etler, balıklar, yumurtalar, otlar, meyveler, sebzeler, tohumlar ve kuruyemişler bunlardan bazılarıydı. Dönemde yaşanılan çatışma ve savaşların da yine yiyecek ve tarım ürünleri dolayısıyla gerçekleştiği düşünülüyor. Fakat insanların, silah olarak kullanmak için mızraklar ve diğer aletler yaratacak teknolojiye sahip olmasına karşın, Taş Devri’ndeki savaşlar için çok az kanıt bulunuyor. Dönemin nüfus yoğunluğunun çok da fazla olmamasının savaşların önüne geçtiği tahmin ediliyor.

     Bunun yanı sıra Taş Devri boyunca insanlığın ilk sanat eserleri de gözlendi. Bu eserler yaklaşık 40.000 yıl önce Üst Paleolitik olarak bilinen bir dönemine dayanıyordu. Sanat bu sıralarda Avrupa, Yakın Doğu, Asya ve Afrika’nın bazı bölgelerinde ortaya çıkmaya başladı. Taş Devri’nin sanatında bilinen en eski insan tasviri, abartılı göğüsleri ve cinsel organları olan bir kadın figürünün küçük bir fildişi heykeliydi. Heykel dışında insanlar, Taş Devri’nde taş çekiçleri ve taş keskileri kullanarak mağaraların duvarlarına semboller oymaya başladı. Petroglif olarak adlandırılan bu erken duvar resimleri, hayvanlarla insanların yaşadığı olayları tasvir ediyordu. Bir kısmı yolları, nehirleri ve kat edilen zamanı temsil eden haritalardı. Şamanların da doğal halüsinojenlerin etkisi altındayken mağara sanatı yaratmış olabileceği düşünülüyor.

Kaynaklar;

• Stone Age – Ancient History Encyclopedia

• Stone Age – HISTORY

• Stone Age | Definition, Tools, Peoples, Art, & Facts | Britannica