Büyük Depremler
Büyük Depremler; yer kabuğunun kırılması nedeni ile aniden ortaya çıkan titreşimler ve titreşimlerin dalgalar halinde yayılması sonucu ortaya çıktıkları ortamı ve yer yüzeyinin sarsılması olaysa denilmektedir. Deprem, insanoğlunun hareketsiz olarak kabul ettiği ve kendini güven hissettiği yeryüzü toprağının da aslında hareketli olduğu ve hatta büyük depremler nedeni ile toprak üzerinde bulunan her canlının ya da yapının hasar görebileceğinin bir kanıtıdır. Dünya üzerinde yaklaşık olarak her yıl 500 binden fazla deprem meydana geliyor. Ancak bu depremlerin hissedilme oranı beşte bir olmakta ve sadece 100’ü büyük hasarlara sebebiyet veriyor. Bu depremlerin büyüklükleri ve oluştukları yerler ile alakalı 1881 yılında ilk kez Japonlar kayıt tutmaya başlamıştır.
Bilimin ilerlemesi ve teknolojinin de gelişmesi ile birlikte birçok ülke sismometre kullanmış ve ilerleyen yıllarda gelişmiş sismik istasyonlar kurarak oluşabilecek büyük depremleri tahmin etmeye çalışmışlardır. 2000 yılından sonra ise dünyada oluşan depremleri anlık olarak takip edebilir duruma gelinmiştir. Sanal ortamda kayıt altına alınan tüm depremlerin arasından dünyayı derinden sarsan depremleri ve oluşum şekillerini depremlerin büyüklüklerine göre sizler için derledik.
Şili Depremi (9.5)
22 Mayıs 1960 tarihinde gerçeklesen ve richter skalası ile depremin şiddeti 9.5 olarak belirlenen Büyük Şili depreminin merkez üssü başkent Santiago de Chile’nin yaklaşık 700 km güneyindeki Valdivia şehridir. Deprem UTC saati ile saat 19.11’de meydana gelmiştir. Ölçülen en büyük depremlerden biri olarak kabul edilmiş olan Büyük Şili Depremi Büyük Okyanus’a kadar yayılmış ve yayılan titreşimler sebebi ile denizde tsunami gerçekleşmiştir. Hawaii, Hilo ve Güney Afrika’nın sahil bölge ve kasabaları dahil 10.000 kilometre mesafedeki her şeyi tahrip ettiği bilinir. Oluşan dev dalgalar sonucunda Japonya’da 138, Hawaii’de 61 ve Filipinler’de de 32 kişi yaşamını yitirmiştir.
Büyük Şili Depremin de hayatını kaybedenlerin sayısı 3.000 kişi olarak tahmin edilir. Şili’nin güneyinde bulunan Puyehue Yanardağı da oluşan sarsıntı ve depremin etkisi ile haftalara aktif kalarak bölgedeki halka oldukça zor zamanlar yaşatmıştır. Bu depremin jeofizikçiler için önemi oldukça büyüktür. Çünkü bu depremde meydana gelen dalgalar sayesinde yer altı hakkında birçok bilgiye ulaşılmıştır. Büyük Şili Depremi ile birlikte bir çok kent yok olmuş, bir çok bina tahrip edilmiştir. Puerto Saavedra tamamen yıkılırken, Los Angeles’taki binaların yüzde 70’i tahrip olmuştur.
2. Büyük Depremler – Çin- Şensi Depremi
23 Ocak 1556 sabahında o dönemin modern tahminlerine göre tam emin olunmamakla birlikte MSK ölçü birimine göre yaklaşık 11.0 şiddetinde olan ve tarihte en büyük depremler statüsüne giren ve en ölümcül beşinci doğal felaket olması ile bilinen deprem Şensi ve Hua ilçesi depremidir. Çin’de meydana gelen deprem Şensi, Şansi, Henan, Gansu, Hebei, Shandong, Hubei, Hunan, Jiangsu ve Anhui illerinin 97’den fazla ilçesini etkisi altına almış (yaklaşık 835 kilometre alan) ve 830.000 ölümüne sebebiyet vererek nüfusun yüzde 60’ını yok etmiştir. Nüfusun büyük bir çoğunluğu yapay lös toprakların bulunduğu uçurumlardaki yapay mağaralarda yaşamakta olduğundan felaket gerçekleştiğinde mağaralarda oluşan göçükler nedeni ile birçoğu kurtulamamıştır. Bu depremden sonra oluşan artçı sarsıntılar ayda birkaç kez olmakla birlikte yarım yıl kadar sürmüştür.
Depremin merkez üssü Şensi’de bulunan Hua Dağı yakınındaki Hua ilçesidir ve bu yüzden bu depremin diğer adı Hua ilçesi depremidir. Büyük deprem olarak kaide geçen Şensi Depreminde 114 tane bulunan Kaicheng Taş Klasikleri’nden 40 tanesi yıkılmış ve Stel Ormanı’ndaki stellerin birçoğunun hasar gördüğü bilinmektedir.
3. Alaska Depremi (9.2)
27 Mart 1964 yılında AKTS saati ile 17:36’da meydana gelen depremin şiddeti 9.2 olarak kayıtlara geçmiştir. Zeminde oluşan çatlaklıklar, çöken yapılar ve depremden kaynaklı oluşan tsunami nedeni ile 139 kişi hayatını kaybetmiştir. Dört dakika 38 saniye süren deprem Kuzey Amerika tarihinin en güçlü depremi olması ile birlikte dünya tarihinin ikinci en büyük depremleri arasında yerini alınmıştır. Alaska’da meydana gelen depremin şiddeti o kadar kuvvetliydi ki deniz tabanı tam 10 metre yükselmiştir. Bu yükselti dünya tarihinde gelmiş geçmiş en büyük tektonik yükselti olarak tarihe geçmiştir. Deprem nedeni ile oluşan tsunami ile dev dalgalar meydana gelmiş ve bu dalgalar denizde ne var ne yoksa kıyıya savurmuştur.
Sular çekildiğinde ise geriye dev dalgaların kıyıya savurduğu gemiler kalmıştır. Normalde dünyanın daha kalabalık bir ülkesinde ya da şehrinde meydana geldiğinde kapatılamayacak kadar büyük yaralara ve onarılamayacak kadar büyük hasarlara neden olabilecek büyük depremlerden biri olan Alaska Depremi, şans eseri dünyanın nüfus bakımından en kısıtlı bölgelerinde meydana gelmiştir. 311 milyon dolarlık bir hasara sebebiyet veren deprem Alaska ve batısındaki Yukon Bölgesi’ni etkisi altına almıştır.
4. Hint Okyanusu Depremi (9.2)
26 Aralık 2004 günü UTC saati ile 00:58’de meydana gelen, merkezi Endonezya’nın Sumatra adasının batı kıyısı açıklarında olan ve şiddeti 9.1 ila 9.3 arasında olan depremdir. Hint Okyanusu’na kıyısı olan karaları etkileyen ve yüksekliği 30 metreye kadar çıkan dev dalgalar üretip tsunamiye neden olan deprem batma nedeni ile meydana gelmiştir. Büyük depremler kategorisinde değerlendirilen Hint Okyanusu Depremi’nde 14 ülkede 230.000’den fazla kişinin hayatı sonlanmıştır. Bu deprem tarihteki en çok ölümle sonuçlanan doğal afetlerden biri olarak kayda geçmiştir.
Depremin en fazla hasar bıraktığı ülke Endonezya olurken, onu Sri Lanka, Hindistan ve Tayland izlemiştir. Deprem süre olarak 8.3 dakika ile 10 dakika arasında sürmüş, bu nedenle de bugüne kadar görülen en uzun süreli büyük depremlerden biriolarak tarihe geçmiştir. Dünyanın en büyük 3. Depremi olması ile bilinen Hint Okyanusu Depremi tüm gezegeni 1 cm hareket ettirerek Alaska’ya kadar tüm depremlerin tetikçisi olmuştur. Bu depremden etkilenen halka ve ülkelere yardım için tüm dünya birlik oluşturdu ve kampanya çerçevesinde yardım amacı ile 14 milyar dolar bağış toplanmıştır.
5. Büyük Depremler – Japonya (Tohoku) Depremi (9.0)
11 Mart 2011 yılında gerçekleşen depremin şiddeti 9.0 büyüklüğündedir. Yerin 24.4 km altında meydana gelen depremin herkes üssü Tohoku bölgesinin doğu kıyısı olarak belirlenmiştir. Yerel saate göre 14:46’da gerçekleşen deprem ABD Jeolojik Araştırma Kurumu tarafından ilk olarak 7.9 şiddetinde belirlenen depremin büyüklüğü daha sonra 8.8 , daha sonrasında ise 8.9 olarak belirlenmiştir. Yerin 24.4 km altında meydana gelen depremin herkes üssü Tohoku bölgesinin doğu kıyısı olarak belirlenmiştir. En son olarak Japonya’nın yaptığı açıklama ile 9.0 olarak belirlenen büyüklük ile büyük depremler kategorisinde yerini almıştır.
Bu depremin diğer bir adı Büyük Doğu Japonya Depremi’dir ve Japonya hükumeti tarafından bu isim konulmuştur. Depremden hemen sonra bölgede tsunami meydana gelmiş ve dalgaların yüksekliği 37.9 metreye kadar ulaşmıştır. Deprem sonrasındaki tsunami ile oluşan dev dalgalar saatte 500 km hızla Hawaii’ye kadar ulaşmıştır. Oluşan depremde çok büyük mal ve can kayıpları meydana gelmiştir. 15.900 kişinin hayatını kaybettiği depremde 2.531 kişi hala kayıp olarak sistemlere işlenmiştir. Depremin sonucu olarak Kuzeydoğu Japonya’da 1.5 milyon ev susuz, 4.4 milyon ev ise elektriksiz kalmış, büyük bir gıda sıkıntısı yaşanmıştır.
6. Büyük Depremler – Şili Depremi (8.8)
27 Şubat 2010 yılında Şili’nin Maile Bölgesi sahilinde yerel saat ile 03.34’te meydana gelen depremin şiddeti 8.8 olarak ölçülmüştür. Yaklaşık 3 dakika süren deprem Şili’nin başkenti olan Santiago dahil olmak üzere birçok şehirde hissedildi. Birçok kişinin kayıp olduğu ve en az 723 kişinin hayatını kaybettiği Şili Depremi, dünyayı sarsan büyük depremler arasında kendisine yer bulmuştur. Deprem, Mendoza, Buenos Aires, La Rioja ve Cordoba gibi Arjantin’in de pek çok şehrinde hissedildi. Kuzeyi etkisi altına alan bu deprem Peru’nın güneyinde bulunan Ica şehrinde de hissedilmiştir.
Şili’nin Valparaiso denizinde 2.6 metre yüksekliğine kadar çıkan dev dalgalar 53 ülkede tsunami alarmına neden olmuştur. Ülkenin başbakanı tarafından felaket durumu ilan edilmiş ve yapılan araştırmalar sonucunda sismeloglar depremin kuvvetinin oldukça güçlü olması nedeni ile gün uzunluğunu 1.26 mikro saniye kısalttığını ve dünyanın dönüş eksenini 2.7 milyar saniye ya da 3 inç oynattığını tahmin etmişlerdir. Yerin 35 km derinliğinde meydana gelen deprem New Orleans’taki Pontchartrain Gölü’nde durgun dalgalara sebep olmuştur.
7. Büyük Depremler – Çin- Siçuan Depremi (7.8)
12 Mayıs 2008 yılında yerel saat ile 14:28’de Çin Halk Cumhuriyeti’nin Siçuan eyaletine bağlı olan Ngawa Tibet-Çiang Özerk ilinin Vençuan ilçesinde meydana gelen depremin şiddeti 7.8 büyüklüğünde ölçülmüştür. Büyük depremler arasında nitelendirilen Siçuan depremi, Çin’in ekonomik açıdan büyük merkezleri olan Şangay ve Pekin’de hissedilirken, Dış ülkelerde ise Tayland, Hindistan, Vietnam ve Pakistan’da da hissedilmiştir. Çin’de meydana gelen bu depremden sonra 3 günlük yas ilan edilmiş ve açıklanan verilere göre 70.000 kişi hayatını kaybetmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkan raporlara göre deprem Siçuan ve Çin’in pek çok bölgesinde 10.000’den fazla kişinin ölümüne neden olmuştur.
Amerika Birleşik Devletleri Jeolojik Araştırma jeolojistlerine göre, oluşan bu deprem birçok tehlikeli ve büyük depremlerin tetikleyicisi olabilir ve daha büyük montanlı zararlara sebebiyet verebilirdi. Chongqing eyaletinde çöken bir ilkokulda 5 öğrencinin öldüğü, 20 kişinin göçük altında kaldığı ve 100’den fazla kişinin yaralandığı bilinmektedir. Resmi ve gönüllü arama kurtarma ekipleri deprem nedeni ile zarar görmüş olan merkezlere yakın alanlara, tamamen harap olmuş ve toprak kayması yüzünden kapanmış yollar nedeni ile ulaşamamışlardır.
8. Büyük Depremler – Türkiye- Gölcük Depremi (7.5)
17 Ağustos 1999 yılında yerel saat ile 03:02’de gerçekleşen depremin şiddeti richter ölçeği ile ölçülmüş ve 7.5 Mw olarak gerçekleşmiştir. Kocaeli/ Gölcük merkezli olan 1999 Gölcük Depremi, İzmit Depremi, Marmara Depremi, 17 Ağustos 1999 depremi olarak da bilinir. Büyük çapta can ve mal kaybına neden olan ve büyük depremler arasında değerlendirilen Gölcük Depremi, Marmara Bölgesi’nde ve Ankara’dan İzmir’e kadar uzanan geniş bir alanda hissedilmiştir. Paylaşılan resmi bilgilere göre depremde 17.480 kişi hayatını kaybetmiş, 23.781 kişi yaralanmış ve 505 kişi sakat kalmıştır.
Deprem gerek etkilediği ve tahrip ettiği alan, gerek büyüklüğü, gerekse de sebep olduğu maddi kayıplar açısından Türkiye tarihini derinden etkilemiş ve son yüzyılın en büyük depremleri arasında yer almıştır. Marmara Depremi, Türkiye’nin en önemli sanayi bölgesi olan Marmara Bölgesi’nde meydana gelmesinden dolayı çok geniş bir coğrafya bu depremden etkilenmiş ve bununla birlikte ülke ekonomik olarak çok ciddi sıkıntılar ile uğraşmak durumunda kalmıştır. Deprem sonrasında yaşanan kayıplar ve ağır hasarlar sonucunda Gölcük Depremi ile birlikte 16 milyon insan depremden değişik düzeyde etkilenmiştir. Depremin etkisi ile Marmara Denizi’de 2.52 metre yüksekliğinde dalgalar meydana gelmiştir.
