Sokrates’in Ölümü Tablosunu İnceleyelim
Sokrates’in Ölümü sizce nasıl olmalıydı. Moralize (ahlak dersi vermek) edici temalar Fransız Devrimi’nden önceki çalkantılı dönemde son derece popülerdi. Ve pek çok sanatçı, Atina’lı ahlak filozofu Sokrates’in, Sokrates’in Ölümü tablosunu resmetti. Ancak içlerinden hiçbiri Jacques Louis David’in başarısına yaklaşamadı bile.
MÖ. 399’da Atina hükümeti tarafından dinsizlikle ve genç takipçilerini öğretileriyle yozlaştırmakla suçlanan Sokrates yargılandı. Yargılama sonucunda, suçlu bulundu ve inançlarından vazgeçme ya da zehirli baldıran bardağı içme seçenekleri sunuldu. Sokrates, ilkeleri için isteyerek öldü ve bu resimde kupayı işaret ediyor ve ruhun ölümsüzlüğü hakkında konuşuyor.
Hapishane hücresinin çıplak sahnesinde yer alan yaşlı filozofun yaşlı vücudu, ahlaki ve entellektüel zindeliğini iletmek içindir. Hiç tereddüt etmeden zehirli baldıran tasını tutmaya hazırlanırken dimdik oturuyor; öğretilerinden vazgeçmektense ölmeyi tercih ederdi. Kolunu bir hitabet hareketiyle havaya kaldırarak son ana kadar ders anlatırken, etrafındaki öğrencileri onun infazına çeşitli duygusal tepkiler veriyor.
David’in resmi, Platon’un (Platon: Sokrates’in öğrencisi) olayla ilgili anlatılarından yola çıkarak, bu tabloyu klasik bir kaynakla ilişkilendirir; yine de Horatti’nin yemininde olduğu gibi. David sahneyi daha da dramatik bir etkiyle manipüle ederek sanatsal lisans alır. Platon’un anlatımında bahsedilen bazı figürleri ortadan kaldırır ve yaşlı Sokrates figürünü idealize ederek kahramanca mantık ve entellektüellik mesajını izleyiciye açık hale getirir. Stoacı temasıyla resim, David’in en mükemmel Neoklasik ifadesi olarak tanımlandı.
Sokrates’in Ölümü Tablosu Bize Ne
Anlatıyor?
Tablodaki sahne, Sokrates’in tutulduğu zindanı yansıtmaktadır. Sahnenin tam ortasında ışığı kendi üzerine toplayan kişi olarak Sokrates görünmektedir. Üzerinde ise üst kısmı yarı çıplak beyaz bir elbise ile resmedilir. Beyaz adaletin ve masumiyeti simgeleyen bir renktir. Sokrates’in bir hayli sağlam ve kendine güvenen, kendinden emin görünümü ile ölüme meydan okuyor gibi görünmesinin sebebi onun felsefesinde gizlidir. Sokrates’e göre, insanlar doğmadan önce ruhları yaratılmış ve bu ruhlarda her şeyin bilgisine sahiptirler. Ancak ruh ile beden birleştiğinde bu bilgileri unutur. Bu sebeple, doğru bilgileri kullanarak insanların ruhunda gizlenmiş bilgileri, zihne akıtmak gereklidir. Bu anlayışla, bilgi sadece hatırlamaktan ibaret olduğu gerçeği vardır. Sokrates’in öğrencilere dönerek bir şeyler anlatıyor gibi parmağını yukarı kaldırıyor olması, öğrencilerine son bir ders veren bir öğretmeni temsil etmektedir. Ölümün keinlikle bir son olamadığı ve ölümden sonra sonra yaşayacak olan ruhun ölümsüz olduğunu simgelemektedir.
Sokrates’e doğru uzatılan kadeh, ölümü simgeliyor; çünkü kadehin içinde baldıran zehiri var. Fakat Sokrates’in dik duruşu; ölümden asla korkmadığını, zehri dikkate dahi almadığını, hatta ölümü arzuladığını göstermesi bu açıdan önemlidir. Zehirli kadehi uzatan kişinin genç olması filozofu yargılayan ve ölümüne karar verilen fikirlerin toyluğunu temsil ediyor. Zehri uzatan celladın üzerindeki elbisenin rengi kanı, hırsı ve ihtirası temsil etmektedir. Genç cellat, yüzünü geri dönerek aslında bu eylemi yapmak arzusunda olmadığı, insanların en erdemlisi olarak görülen Sokrates’in Ölümü sahnesinde bulunmak istememektedir. Fakat yönetenlerin emri altında istemediği bir eylemi yapıyor izlenimi veriyor.
Sokrates’in Ölümü
Sokrates’in dizine elini koyup ona yalvarırcasına bakan ise yakın arkadaşı olan Kriton’dan başkası değil. Mahkemede çıkan karardan sonra Sokrates’i kaçırmak için ikna etmek için çaba gösterir fakat başarıya ulaşamaz. Çünkü kaçmak, Sokrates için suçları kabul etmekle eşdeğer bir şeydir. Mahkeme devam ederken Sokrates’e bazı kurtuluş seçenekleri sunulur. Sölenir ki ” gel özür dile ve böyle şeyleri bir daha yapmayacağını söyle cezalandırmadan vazgeçelim” Bunun üzerine Sokrates: Ben susamam ki, ben hayatı sorguluyorum diye söyler. Burda da Sokrates’in en çok bilinen sözü ”Sorgusuz bir hayat, yaşamaya değmez.” akıllara gelmektedir. Onun bütün amacı ” Doğru bir yaşayış nedir?” sorusuna cevap bulma çabasıdır. Fikirlerinin ana teması, ahlak üzerine kurulmuştur. Bu yüzdendir ki kendisini erdemin bir öğretmeni olarak görmektedir.
Sokrates, mahkemede bu yanıtla, aslında sorgulamadan geçen bir hayatın, dile getirmiştir. Bu sorgulamanın da yalnız başına olmayacağını vurgulayarak farklı insanlara da ihtiyaç olacağını vurgular. Ona göre, insan insanın aynasıdır, insan ancak kendisini diğer insanlar arasında çok daha iyi bir şekilde anlayabilir.
Mahkemede Sokrates’e o zaman ülkeyi terk et diyorlar ama sen bunu kabul etmiyorsun ve pazarlık yapmıyorsun. Yüksek oranda kefaret istiyorlar, onuda veremeyeceğini söylüyor. Bunların hepsi, düşüncelerinde ne kadar tutalı olduğunun ve otoriteyi canını ortaya koyma pahasına kabullenmediğinin bir göstergesidir. Fakat o bunları gözü pek, cesur, tarihe geçmek için yapmıyor, bu düşüncelerine inandığı için yapıyor. Kendisini uyuz olan bir ata dadanan at sineğine benzetiyor. Aslında buradaki uyuz at, yozlaşmış Atina devletidir. Burada ise Atina vatandaşlarını uykusundan uyandırmaya çalıştığını ima etmektedir.
Platon
Yatağın, ayak ucu tarafından oturarak sırtını yatağa yaslayıp başını öne eğmiş şekilde resmedilmiş kişi de Sokrates’in öğrencisi ve felsefe tarihinin en önemli filozoflarından biri olan Platon‘dur. İdam sırasında Platon hayatının bir hayli genç bir dönemdedir. Fakat sanatçımız, burada yaşlı resimlerken idam edildiğinde 70 yaşında olan Sokrates’i genç, kaslı ve diri resmetmiştir. Platon’un hemen yanında bir parşömen ve kalemi bulunmaktadır. Bugün Sokrates’e dair bilinen her şeyin, Platon’a borçlu olduğumuzu simgeliyor olabilir bu sahnede gördüklerimiz.
Sokrates’in arkasında bulunan duvarda demirden yapılmış bir mandal ve yerde demir zincir bulunmaktadır. Bu Sokrates’in tutuklu olduğunu ve buranın bir hapishane olduğunu anlatmaktadır. Sokrates’in yatağının üzerinde ise bir müzik enstrumanı olan Arp görünmektedir. Bu durum ise Sokrates’in korkarak ölümünü beklemek yerine yeni notalar ile Arp çalmaya devam ettiğini göstermektedir.
Sokrates’in Ölümü Tablosu ” Xanthippe”
Odanın çıkışında merdivenlerde Sokrates’e el sallayarak veda ederek resmedilmiş kişi ise eşi Xanthippe’dir. Sokrates’in yanına gelip ”Seni haksız bir şekilde idam ediyorlar.” diye söyleyip ağlamaya başlayınca Sokrates’in ” Haklı yeremi idam edilseydim daha mı iyi olurdu.” şeklindeki ironisi onun kişiliğini ortaya sermektedir.
Sokrates yaşamı boyunca doğrunun peşinden giden meraklı, araştırmaya dönük, sorgulayıcı kişiliği ile etrafında bulunan hantal rahat bırakmamış onları sürekli düşünmeye ve sorgulamaya teşvik etmiştir. Kendi söyleyişiyle ” Bir şey biliyorum, oda hiçbir şey bilmediğim.” sözleriyle gerçeklik anlayışını belirtmiştir. Çünkü bu söyleyiş paradoksal bir söylemdir. Eğer insan çok şey bildiğini sanıyorsa, o insanda merak hissi olmaz ve araştırmadan ve sorgulamdan uzak bir yaşam sürer. Böyle bir yaşam sürmek, yaşamaya değer değildir.
Louis David’in bu eseri, sıradan bir eser olarak görmek haksızlık olur desek yanlış olmaz diye düşünüyorum. Tarih konusunda bilgili olan herkes eserin yapılış tarihi ile dünya tarihinin kritik dönüm noktalarından birinin tarihinin yaklaşık olarak aynı zamanlara geldiğini fark etmiştir. Eserin tarihi, 1787 Amerikan devrimin hemen sonrası ile Fransız ihtilalinin hemen öncesidir. Fransa’da insanların bireysel hakları için monarşilerle, soylularla mücadele içinde olduğu bir zamandır. İşte böyle bir zamanda, yaşadığı toplumda yöneten kesime canını orataya koyarak dik durmuş sembol olmuş Sokrates figürü göründüğünden çok daha farklı manaları içinde barındırmaktadır.
Toplumun rahatını bozan insanlar, her zaman topluma bir tehdit unsuru olarak görülür. Sokrates de öğrencisi olan Platon’un söylemiyle mağaradan dışarı fırlamış ve gördüklerini anlatmaya çalışan bir bireydir.
Kaynalar;
blogspot.com
sanatabasla.com
wikipedia.org
Kendi yorumlarım
Yazan: Veli Uzun
