An Luşan İsyanı

     An Luşan isyanı, Çin’in Tang hanedanına karşı olan bir isyandır. İsyanın ilk aşaması, 16 Aralık 755 yılında General An Luşan’ın ordusunu seferber edip Fanyang’a doğru yola çıkmasıyla başladı. Ardından 17 Şubat 763 yılında, Yan Hanedanlığının yenilgisi ile sona erdi. Yenilginin etkileri, daha sonraki yıllarda da devam etti. Bu olay Çin tarihinde, An-Shi İsyanı olarak da anılır. Ayrıca, An Luşan isyanı bastırılmadan önce Yan Hanedanı kendisine rakip üç Tang İmparatoru’na karşı savaştı. Tang hanedanı, Yan Hanedanı’na karşıydı. Bunun haricinde özellikle Hebei’de bulunan An Luşan’ın üs bölgesinde isyana karşı savaştılar. İsyan ile birlikte gelen kaos ortamı ve oldukça fazla can kaybına ve büyük ölçekli yıkıma neden oldu.

     Bu durum, Tang hanedanını hatrı sayılır ölçüde zayıflattı ve Batı Bölgelerinin kaybına yol açtı. Tang hanedanı Abbasi topraklarından 4.000 paralı asker satın aldı ve Uygur Krallığı, Tang hanedanı için An Luşan İsyanına karşı savaştı. Uygur Kağanlığı, 756 yılında Tang Hanedanlığı’na yardım etmek için Çin ile, An Luşan’a karşı ittifakı imzalamak için antlaşma yaptı. Buna göre iki krallık prensesleri değiştirecek ve kendi prensleriyle evlendirilecekti. Uygur Kağanı Bayanchur Khan’ın kızı Uygur Prensesi Pijia, Çin Prensi Li Shouli ile evlendirildi. Çin’in Tang hanedanından Dunhuang Prensi’nin kızı prenses Ninguo ise Uygur Khagan Bayanchur ile evlendirildi. İsyanın başarısızlığına rağmen olayın sonucunda geniş kapsamlı sosyal ve ekonomik değişim hızlandı.

---

An Luşan Kimdir?

     An Luşan ilk ismi An’ı; Sogdiana’daki (bugünkü Özbekistan) Buhara’nın Çince isminden almıştır. Lushan’ın ataları Doğu Türklerine dahil edilmiş bir Soğdlu grubuna mensuptur. Ayrıca An Luşan’ın annesi de soylu bir Türk boyundandır. An Luşan’ın askeri kariyeri, şu anda Liaoning eyaleti olan Tang’da, Çin’in kuzeydoğu sınırında gerçekleşti. Tang yıllıklarında ismi ilk defa 736 yılında geçmiştir. Kendisi bir keşif subayı olarak aceleci davranışı nedeniyle gücünü kaybetti ve ölüme mahkûm edildi. Ancak daha sonra affedildi ve ilerleyen süreçte, 742’de ilk bağımsız komutanlığını alarak hızla rütbesini yükseltti.

     Bir askeri vali olarak, aynı zamanda siyasi bir figür oldu. Başkenti sık sık ziyaret etti ve güzelliği ile bilinen Yang Guifei yani imparatorun eşinin favorisi oldu. Son derece şişman bir adam olan Lushan, kendisini sevdirmek için soytarılık yapmada ustaydı. Bu türden uygunsuz davranışlar, kendisi ile Yang Guifei arasında, sonraki efsaneye renk katan uygunsuz ilişkiler söylentilerine yol açtı. Ancak saraydaki konumu, imparatorun eşine olduğu kadar imparatorun kendisine de bağlıydı.

---

İsyan Başlangıcı

     An Luşan isyanı için, gerekli askeri altyapı ve isyanı hazırlayan sebepler çeşitli sıralamalarla karşımıza çıkmaktadır. An Luşan’ın isyan öncesi mevcut kudreti, Bakan Li Linfu’nun ölümüyle artış göstermiştir. Bakan Li Linfu 752 yılında öldüğü zaman, An Luşan öncesinde de kendi komutası altında olan üç sınır vilayetini tamamen himayesi altına almıştı. Bu konumuyla imparatorluktaki en güçlü generaldi. Diktatörün ölümünden sonra, An Luşan ve Li Linfu’nun konumunu devralmaya çalışan Yang Guifei’nin kuzeni Yang Guozhong arasında yoğun bir mücadele başladı. Yang Guozhong, mahkemede An Luşan’ın taraftarlarına saldırıp onları yok edebilse de eyaletlerde telafi niteliğinde bir askeri üs kurma veya An Luşan’ın kuzeydoğudaki konumunu zayıflatma girişimlerinde başarısız oldu. Yalnızca, An Luşan’ın şüphelerini ve hayal kırıklıklarını şiddetlendirmeyi başardı.

     Nihayet, 755’in sonlarına doğru, Yang Guozhong’dan kurtulmak için imparatordan gizli bir emir aldığını iddia eden An Luşan, büyük ve güçlü ordusunu içe çevirdi. Çin’in doğu başkenti Luoyang’a yürüdü. Bir ay içinde isyancılar Luoyang’ı ele geçirdiler ve 756’ya karşılık gelen ay yılının başında An Luşan kendisini imparator olarak ilan etti.

---

An Luşan Sonrası İmparatorluk

     757 yılının ocak ayında, An Luşan oğlu tarafından öldürüldü. An Luşan’ın yerine Shi Siming adlı bir general getirildi. Shi Siming, oğlunun çocukluk arkadaşıydı ve yaptığı her şeyi takip ederdi. Shi Siming ve An Luşan’ın kaderleri aynıydı. O da 761 yılında kendi oğlu tarafından öldürüldü. Oğlu ölümün arkasından, generallerin desteğini alarak kendi imparatorluğunu ilan etti. 762’de imparator olan Siming’in oğlu Suzong ağır bir hastalığa yakalandı. Tang ve Huige hanedanlıklarının birleşik kuvvetlerinin, komutasını ortanca oğullarına verdi. Oğlu Li Zhu, isyancılar üzerinde son seferini yaptı, ancak birçok asker ve üst düzey yetkili Tang tarafına geçmeye başladığı için yeni Yan hanedanı uzun sürmedi. Bu süreçte An Luşan isyanı ve dönemin imparator ve askerlerinin hafızalarında yer eden stratejiler etkili oldu.

     762 kışında Luoyang geri alındı ve Yan İmparatoru Shi Chaoyika, kaçmaya çalışırken yakalandı. Yakalanacağını anlayan Shi Chaoyi intihar etti ve 8 yıl süren isyan bitmiş oldu. İsyanın sona ermesiyle Tang imparatorluğu tekrardan güçlü bir imparatorluk olmak için çabalara başladı ancak isyan Tang hanedanını zayıflatmıştı. Tang hanedanlığının zayıflamasıyla Tibet İmparatorluğu yeniden Orta Asya’yı fethetti ve 763’te Changan şehrini ele geçirdi.

---

Kaynaklar;

An Lushan | Chinese general | Britannica

The An Lushan Rebellion in Tang China (thoughtco.com)